ñéååâ îöååú ìàåø úô÷éãé äàãí ááøàùéú ôø÷ à

à. îöååú äãåçåú ùáú

ãáø úîåä áäìëåú ùáú äåà, ùîöã àçã äï ëä çîåøåú òã ùäîçìì ùáú çééá ñ÷éìä, åùîåîø ìùáú äåà îåîø ìëì äúåøä ëåìä (òéøåáéï ñè:), åàéìå îöã ùðé éù îöååú øáåú äãåçåú àåúï. ìîùì:

1. òáåãú ä÷øáðåú áîùëï ãåçä ùáú. îúåëä, éù ôòåìåú äãåçåú ùáú òì àó ùàôùø ìòùåúï àçø ùáú:
"úðéà, àîø øáé ùîòåï: áåà åøàä ëîä çáéáä îöååä áùòúä, ùäøé ä÷èø çìáéí åàáøéí åôãøéí ëùøéí ëì äìéìä åàéï îîúéðéí ìäí òã ùúçùê" (ôñçéí ñç:).
"...éëåì ìä÷èéøï ëì äìéìä åàó òì ôé ëï àéï îîúéðéï ìäí òã ùúçùê àìà îçììéðï ùáú òìéäï" (øù"é).

2. áøéú îéìä áæîðä ãåçä ùáú. ìùéèú øáé àìéòæø äéúø æä ëåìì àôéìå îëùéøéí ìîéìä ùàôùø äéä ìäëéï àåúí ìôðé ùáú. åàó ëùäí øçå÷éí îäîöååä òöîä, ëâåï, "ëåøúéí òöéí ìòùåú ôçîéí ìòùåú áøæì" (ùáú ÷ì.). éúéøä îæàú, àôéìå ëùàôùø ìòùåú äëðåú àìå òì éãé ùéðåé, ãäééðå áìé çéìåì ùáú, ìà îùðéðï ìéä åîçììéðï àú äùáú (òééï øéèá"à ùáú ÷ì. ã"ä åáñëðä).

3. "ìåìá åëì îëùéøéå ãåçéï àú äùáú - ãáøé ø' àìéòæø" (ùáú ÷ìà:).
4. "ñåëä åëì îëùéøéä ãåçéï àú äùáú - ãáøé ø' àìéòæø" (ùí).
5. "îöä åëì îëùéøéä ãåçéï àú äùáú - ãáøé ø' àìéòæø" (ùí).
6. "ùåôø åëì îëùéøéå ãåçéï àú äùáú - ãáøé ø' àìéòæø" (ùí).

7. "òì ùðé çåãùéí îçììéï àú äùáú - òì ðéñï åòì úùøé. àé àîøú áùìîà æîðéï îìà æîðéï çñø, îùåí äëé îçììéðï. àìà àé àîøú ìòåìí çñø, àîàé îçììéðï? îùåí ãîöååä ì÷ãù òì äøàééä" (øàù äùðä ë.). éåöà, ùàó ëùéãåò ìáéú ãéï îúé çì øàù çåãù, òãééï îçììéï ùáú ëãé ì÷ééí îöååú ÷éãåù òì ôé øàééä1.

îãåò îöååú àìå ãåçåú ùáú, ùìëàåøä çîåøä îäï2? àé àôùø ìúøõ ùàéñåø îìàëú ùáú äåà ø÷ òì îìàëä ùäéà ìöåøê äàãí åìà òì îìàëä ùäéà ìöåøê âáåä3, ùäøé àéï öåøê âáåä éåúø îáðééï äîùëï, åìà ø÷ ùäåà àéðå ãåçä ùáú, àìà äåà äî÷åø ùîîðå ìåîãéí àéæä îìàëåú àñåøåú áùáú! ìäìï ðøàä ùáðééï äî÷ãù äåà ùåøù äàéñåø ùì îìàëú ùáú.

áîàîø æä ðöéò ãøê ìñéååâ îöååú äúåøä ìôé úåëðï äøåçðé. ðøàä ùîöååú äúåøä ðåáòåú îï äúô÷éãéí äùåðéí ùì äàãí äîúåàøéí ááøàùéú ôø÷ à' åáôø÷ á'. òîéãä òì îùîòåú ääáãìéí áéï äúô÷éãéí, îôéöä àåø òì ðåùàéí øáéí ä÷ùåøéí ìîöååú, ëåìì äúåôòä ùì îöååú äãåçåú ùáú. âøòéï äâéùä òåìä îôùåèå ùì î÷øà. äøçáú äâéùä òåìä îúåê äáðúí ùì çæ"ì áîöååú ùåðåú.

á. ôø÷ à' îåì ôø÷ á' ááøàùéú - äâãøåú ùåðåú ùì úô÷éã äàãí áòåìí

áñôø áøàùéú àðçðå îåöàéí ùðé úéàåøéí ùì äáøéàä, åáëì àçã îäí úàåø ùåðä ùì áøéàú äàãí. äøá ñåìåáééö'é÷ áñôøå "àéù äàîåðä" ëåúá ùääáãìéí áéðéäí îöáéòéí òì ùðé èéôåñéí ùåðéí ùì äàãí, åìëì àçã îäí éù úô÷éã àçø áòåìí.

ááøàùéú ôø÷ à' îñåôø ùäàãí ðáøà áöìí à-ìäéí. úô÷éãå äåà ìùìåè òì äòåìí. áãøê æå äåà îåöéà àú äãîéåï ùáéðå ìáéï ä÷á"ä îï äëåç àì äôåòì.
"åéàîø à-ìäéí ðòùä àãí áöìîðå ëãîåúðå åéøãå áãâú äéí åáòåó äùîéí åááäîä åáëì äàøõ åáëì äøÆîÆù äøÊîù òì äàøõ. åéáøà à-ìäéí àú äàãí áöìîå áöìí à-ìäéí áøà àåúå æëø åð÷áä áøà àúí. åéáøê àúí à-ìäéí åéàîø ìäí ôøå åøáå åîìàå àú äàøõ åëáùËäÈ åøãå áãâú äéí åáòåó äùîéí åáëì çéä äøÊîÆùÒÆú òì äàøõ" (à', ëå-ëç).

äñéôåø ùì áøéàú äàãí ááøàùéú ôø÷ á' îöáéò òì ä÷ùø äàéðèéîé ùéù áéï äàãí ìáåøàå:
"åééöø ä' à-ìäéí àú äàãí òôø îï äàãîä åéôç áàôéå ðùîú çééí åéäé äàãí ìðôù çéä".

äôñå÷éí îãâéùéí àú äåôòúå äîîùéú ùì ä÷á"ä áúåê äâï4. úô÷éã äàãí àéðå ìäéåú éåöø àå ùåìè, àìà "åéèò ä' à-ìäéí âï áòãï...åé÷ç ä' à-ìäéí àú äàãí åéðÄçäå áâï òãï ìòáãä åìùîøä". îùåí ùäâï äåà î÷åí ùì äúâìåú ä', ëúåöàä îúô÷éãéí àìå äàãí îú÷øá ìà-ìäåú5.

â.áðééï äîùëï òì éãé òí éùøàì î÷áéì ìáøéàú äòåìí òì éãé ä÷á"ä

îöéðå î÷åøåú øáéí áôùåèå ùì î÷øà åáîãøù äîòéãéí, ùáðééï äîùëï òì éãé òí éùøàì, ãåîä ìáøéàú äòåìí òì éãé ä÷ãåù áøåê äåà6. îñôø ä÷áìåú áéï áðééï äîùëï ìáøéàú äòåìí îåáàåú òì éãé äøá áøåéàø áñôøå ôø÷é îåòãåú (ëøê à òîåã 33):
"îùåí ëê àúä îåöà, ùäàîåø ááøéàú äòåìí åàøõ àîåø âí áîìàëú äîùëï. ëé 'ä' áçëîä éñã àøõ ëåðï ùîéí áúáåðä áãòúå úäåîåú ðá÷òå' (îùìé â', éèë); åàó áöìàì äéä éåãò ìöøó àåúéåú ùðáøàå áäï ùîéí åàøõ; åàó äåà îìà 'øåç àìäéí áçëîä áúáåðä åáãòú åáëì îìàëä' (ùîåú ì"à, â; ùí ì"ä, ìà). åëàùø äùìéí ä' àú áøéàú äòåìí, ðàîø: 'åéøà à-ìäéí àú ëì àùø òùä åäðä èåá îàã' (áøàùéú à', ìà); åìùåï ãåîä ðàîø âí áñåó îòùä äîùëï: 'åéøà îùä àú ëì äîìàëä åäðä òùå àúä ëàùø öåä ä' ëï òùå' (ùîåú ì"è, îâ). åéù ä÷áìä âí áéï äìùåðåú äîñôøéí òì òöí ñéåí äîìàëä. ááøéàú äòåìí ðàîø: 'åéëìå äùîéí åäàøõ åëì öáàí, åéëì à-ìäéí áéåí äùáéòé îìàëúå àùø òùä' (áøàùéú á', àá); åëòéï æä ðàîø áä÷îú äîùëï: 'åúëì ëì òáåãú îùëï àäì îåòã... åéëì îùä àú äîìàëä' (ùîåú ì"è, ìá; î', ìâ). åìùåï áøëä îñééîú àú ùúé äîìàëåú äàìä: 'åéáøê àìäéí àú éåí äùáéòé' (áøàùéú, á', â)  'åéáøê àúí îùä' (ùîåú ì"è, îâ). åää÷áìä ùáéï áøéàú äòåìí ìáéï ä÷îú äîùëï ðéëøú âí áëê, ùùúéäï ÷øåéåú 'îìàëä': ëê áôøùú åéëåìå, åëê áôøùú ô÷åãé áî÷åîåú ìà îòèéí".

âí äîãøù (úðçåîà, ô÷åãé á') àåîø:
"ìîä äåà àåîø 'ä' àäáúé îòåï áéúê åî÷åí îùëï ëáåãê' (úäéìéí ë"å, ç)? áùáéì ùù÷åì ëðâã áøéàú äòåìí. ëéöã? ááøàùéú ëúéá: 'áøàùéú áøà
à-ìäéí àú äùîéí åàú äàøõ' (áøàùéú à', à), åëúéá: 'ðåèä ùîéí ëéøéòä' (úäéìéí ÷"ã, á). åáîùëï îä ëúéá, 'åòùéú éøéòÊú òæéí' (ùîåú ë"å, æ)...".

ôøùú äîùëï ðñîëä áúåøä ìôøùú äùáú, åìôé äàîåø ìòéì ñîéëåú æå îåáðú: ëùí ùùáúå ùì ä÷á"ä äéà ñéåí áøéàú äòåìí, ëê ùáú äàãí äéà ñéåí "áøéàú äòåìí" äàðåùéú7. éåöà ìôé æä ùäîöååú äîåôéòåú áçì÷ äùðé ùì ñôø ùîåú îàôùøåú ìðå ìîîù àú äôåèðöéàì ùì öìí à-ìäéí áúåëðå: òì éãé áðééï äîùëï å÷éåí äùáú ùàçøéå, àðçðå îéãîéí ìä÷á"ä áôòéìåéåúéå äáñéñéåú áéåúø, åòì éãé ëê àðå îâùéîéí àú äúô÷éã ùðéúï ìàãí áñéôåø äáøéàä äøàùåï ááøàùéú ôø÷ à'. øòéåï æä îñáéø îãåò äîìàëåú äàñåøåú áùáú ðìîãåú îäôòåìåú ùðòùå ááðééï äîùëï. ùëï ëùí ùáùáú ôñ÷ ä÷á"ä îáøéàú äòåìí, ëê âí àðå áùáú ðôñé÷ îäîìàëåú ááðééï äîùëï ùäï "áøéàú äòåìí" ùìðå8. ìéîåã äìëä îñîéëú äôøùéåú - ôøùú ùáú åôøùú äîùëï9, àéðå ãøùä áìáã, àìà îéåñã òì ôùè áäáðú ñãø äôøùéåú.

ã.äî÷ãù - çæøä ìâï òãï

ëùí ùäîöååú áçì÷ äùðé ùì ñôø ùîåú î÷áéìåú ìáøàùéú ôø÷ à', ëê éù âí ñéîåëéí ìëê ùòáåãú äîùëï î÷áéìä ìçéé äàãí ááøàùéú ôø÷ á'. øùéîä àøåëä ùì ä÷áìåú ìùåðéåú åøòéåðéåú áéï äôñå÷éí ùîúàøéí àú âï òãï åàú òáåãú äî÷ãù, ðîöàú áñôø òì áéú äî÷ãù ùì éäåùò áøîï, áîàîøå ùì âåøãï ååéðäééí10 - åáñôøå ùì â'åï ìáéðñåï - ."Zion and Sinai" äí âí îáéàéí î÷åøåú òùéøéí áçæ"ì äîùååéí àú äî÷ãù ìâï òãï (ò"ù). ðáéà ëàï ëîä îääåëçåú ùìäí, òí ëîä äåñôåú, äòåìåú îúåê äôñå÷éí òöîí:

1. ëøåáéí îåôéòéí áúð"ê áä÷ùø ùì âï òãï åî÷ãù11.

2. úô÷éãé äàãí áâï òãï äí "ìòáãä åìùîøä" (áøàùéú á', èå). äôòîéí äéçéãåú áúð"ê, çåõ îâï òãï, ùîéìéí àìå îåôéòåú áéçã, äï áî÷ãù, á÷ùø ìúô÷éãé äëäðéí åäìåééí ùí: òééï áîãáø â', æ; â', ç; ç', ëå; é"ç, ä.

3. "áòãï âï à-ìäéí äééú ëì àáï é÷øä îñëúê àãí ôèãä åéäìí úøùéù ùäí åéùôä ñôéø ðôê åáø÷ú..." (éçæ÷àì ë"ç, éâ).

îöã úåëï åä÷ùø äôñå÷éí, ðøàä ùáôñå÷éí àìä øåîæ äðáéà òì äî÷ãù. áôñå÷ îåôéòåú úùò îúåê ùúéí òùøä àáðé äàôåã ùì äëäï äâãåì. áôñå÷ éã îãåáø òì "ëøåá îîùç äñåëê..." äîæëéø àú ëøåáé äî÷ãù åúô÷éãí: "åäéå äëøåáéí ôåøùé ëðôéäí ñåëëéí áëðôéäí..." (ùîåú ë"ä, ë). äî÷åí ùáå ðîöà "âï òãï à-ìäéí" äåà "áäø ÷åãù à-ìäéí" (ôñå÷ éã), äð÷øà "î÷ãùê" (ôñå÷ éç).

3. äåôòúå ùì ä' áâï - "åéùîòå àú ÷åì ä' à-ìäéí îúäìê áâï ìøåç äéåí..." (áøàùéú â', ç). åáî÷ãù - "åàäéä îúäìê áàäì åáîùëï" (ùî"á æ', å-æ), "åðúúé îùëðé áúåëëí... åäúäìëúé áúåëëí åäééúé ìëí ìà-ìäéí" (åé÷øà ë"å, éà - éá)12.

4. áàîöò ñéôåø âï òãï îúåàøéí äðäøåú äéåöàéí îâï òãï (áøàùéú á', é- éã). îä îùîòåúí ùì äðäøåú åîä äöåøê ìôøèí13? âí áî÷ãù äîúåàø áéçæ÷àì îåöàéí îéí äðåáòéí îúåëå: "åÇéÀùÑÄáÅðÄé àì ôúç äáéú åäðä îéí éåöàéí îúçú îôúï äáéú ÷ãéîä ëé ôðé äáéú ÷ãéí..." (éçæ÷àì î"æ, à). ÷ééí ãîéåï ðåñó - áéçæ÷àì äôñå÷ îãâéù ùäîéí éåöàéí î÷ãí, åäëðéñä ìâï òãï äéà î÷ãí (áøàùéú â', ëã). éù øîæ ìäùååàä æå áéï âï òãï ìî÷ãù áúäìéí ì"å, è: "éÄøÀåÀéËï îãùï áéúê åðçì òÂãÈðÆéêÈ úù÷í". îäîùê äôø÷ áéçæ÷àì, åîæëøéä ôø÷ é"ã, áå îåôéò úéàåø ãåîä, øåàéí ùîéí îáéàéí çééí åúé÷åï ìòåìí, åùáàåúå æîï, "åäéä ä' ìîìê òì ëì äàøõ áéåí ääåà éäéä ä' àçã åùîå àçã" (æëøéä é"ã, è). îúéàåøéí àìå éåöà, ùáàçøéú äéîéí, äòåìí òúéã ìçæåø ìîöá äàéãéàìé ùì âï òãï14.

6. äôñå÷éí îãâéùéí ùáëðéñúí ùì àäøåï åáðéå ìàäì îåòã áéîé äîéìåàéí, äí ìà ìáùå àú áâãéäí áòöîí, àìà îùä äìáéù àåúí (ùîåú ë"è, åé÷øà ç'). áâï òãï ä÷á"ä äìáéù àú àãí åçåä ááâãéí îéåçãéí. ìùåï äôñå÷éí îòéãä òì ä÷áìä æå: "åéòù ä' à-ìäéí ìàãí åàùúå ëúðåú òåø åéìáùí" (áøàùéú â', ëà), åáùîåú ë"ç, î-îà: "åìáðé àäøåï úòùä ëúðú... åäìáùú àúí àú àäøåï àçéê åàú áðéå...".
7
.áâï òãï ðîöà òõ äãòú èåá åøò. äàãí î÷áì öå ìà ìàëåì îîðå. àé öéåú ìöå âåøí îéúä (áøàùéú á', èæ-éæ).
á÷ùø ìîöååú äúåøä ëúåá:
"øàä ðúúé ìôðéê äéåí àú äçééí åàú äèåá åàú äîåú åàú äøò. àùø àðëé îöåê äéåí ìàäáä àú ä' à-ìäéê ììëú áãøëéå åìùîø îöåúéå åçË÷úéå..."
(ãáøéí ì', èå - èæ).
îùîò îëàï, ùäúåøä åäîöååú äí áî÷åí òõ äãòú èåá åøò. ëîä ôñå÷éí àçø ëê ëúåá:
"ì÷Êç àú ñôø äúåøä äæä åùîúí àúå îöã àøåï áøéú ä' à-ìäéëí åäéä ùí áê ìòã" (ãáøéí ì"à, ëå).
áî÷áéì ìâï òãï áå ðîöà òõ äãòú, áî÷ãù ðîöàú äúåøä. ìàåø æä îåáï ùäî÷ãù äåà âí äî÷åí ùáå îúëôøéí äçèàéí - äòáéøåú òì äúåøä.

8. öéøåó äåëçåú àìå òí îä ùøàéðå áôø÷ ä÷åãí, éåöø úîåðä àçéãä ùì áðééï äîùëï åäçééí áúåëå ëî÷áéì ìáøéàú äòåìí åäçééí äàéãàìééí áúåëå.

9. ìàåø æä îåáï äôñå÷ áàéëä á', å: "åéçîñ ëâï ùÒËëÌåÉ ùçú îòãå...". åäëååðä ùí, ùä' äøñ àú äî÷ãù ëâï15.
äöã äùååä áéï äî÷ãù åâï òãï äåà, ùùðéäí î÷åîåú áäí îåôéò ä', áéúå åâðå16.

ä. îöååú äãåçåú ùáú àéðï îðåâãåú ìàéñåø îìàëú ùáú

ìàåø äãáøéí ä÷åãîéí ðåëì ìòðåú òì äùàìåú ùäòìéðå áúçéìú äîàîø. äñéáä ùéù îöååú ùãåçåú ùáú äéà îùåí ùîöååú àìå àéðï îðåâãåú ìàéñåøé îìàëú ùáú. äàéñåø ùì îìàëú ùáú îáåññ òì äøòéåï ùì ùáéúä îáøéàú äòåìí. ëùàãí îîìà àú äúô÷éã ùðéúï ìå ááøàùéú ôø÷ à', ìéöåø åìùìåè òì äòåìí, òìéå ìäôñé÷ áéåí äùáéòé îîìàëúå, ëîå ùòùä áåøà äòåìí. éåöà îæä ùàñåø ìáðåú àú äîùëï áùáú. ìòåîúå àãí ùàéðå îùðä àú äòåìí àìà áåðä ÷ùø àéðèéîé òí ä÷á"ä, ìôé öå äáøéàä áñéôåø äùðé, ááøàùéú ôø÷ á', àéðå öøéê ìäôñé÷ áéåí äùáéòé17. îùåí ëê áøåø ùäëäðéí äîáéàéí ÷øáðåú ìôðé ä' àéðí öøéëéí ìùáåú áùáú. ðéúï àôéìå ìåîø äôåê, ùæå âåôä ÷éåí ùì îâîú äùáú òöîä, ëôé ùîåáà á'øàùéú çëîä' (ùòø ÷ãåùä úçéìú ôø÷ á'): äùáú îçæéøä àåúðå ìîöá ùìôðé ä÷ììä òì àãí äøàùåï, îùåí ëê ÷éåîä äùìí ùì äùáú ãåîä ìçéé äàãí áâï òãï18.
îçåõ ìòåìí äîùëï åòáåãúå, éù ìîééï àú ôòåìåú äàãí. àí äï ùééëåú ìçéé äàãí ùì áøàùéú ôø÷ á' äï àéðï îðåâãåú ìùáú, åàí ìáøàùéú ôø÷ à' - öøéê ìäôñé÷ï áùáú. ä÷ùø áéï áðééï åòáåãú äî÷ãù ìáøàùéú ôø÷ à' åá' òåìä îúåê ôùåèå ùì î÷øà, åääøçáä ìîöååú äúåøä òåìä áòé÷ø îúåê ôøùðåú çæ"ì ìúåøä åîäáðúí àú äîöååú19.

å. ôòåìåú áäï î÷ééí äàãí àú äúô÷éã äîúåàø áôø÷ à' - àñåøåú áùáú

1. îìàëú øùåú

áùîåú ë', ç äúåøä î÷ãéîä ìàéñåø òùééú îìàëä áùáú àú äôñå÷ - "ùùú éîéí úòáÊã åòùéú ëì îìàëúê". åáîëéìúà ãøùá"é:
"'ùùú éîéí úòáÊã' - ø' àåîø: äøé æå âæéøä àçøú, ùëùí ùðöèåå éùøàì òì îöååú òùä ùì ùáú ëê ðöèåå òì äîìàëä. ø' àìéòæø áï òæøéä àåîø: âãåìä ùáú, ùìà ùøú ùëéðä áéùøàì òã ùòùå îìàëä ùðàîø 'åòùå ìé î÷ãù åùëðúé áúåëí' ".

äôñå÷ áäîùê ðåúï èòí ìùáú:
"ëé ùùú éîéí òùä ä' àú äùîéí åàú äàøõ àú äéí åàú ëì àùø áí åéðç áéåí äùáéòé òì ëï áøê ä' àú éåí äùáú åé÷ãùäå"20.

äçùéáåú ùì îìàëä áùùú éîé äùáåò îåáðú ëãøê ìäÄãÌîåú ì÷á"ä ùòùä îìàëä áùùú éîé áøàùéú21. ãáø æä òåîã îàçåøé ãáøé äîëéìúà ãøùá"é, äîáéàä äåëçä ìçùéáåú îìàëä îáðééï äîùëï - àá äèéôåñ ùì îìàëú àãí ëî÷áéìä ìîìàëú äáåøà. òì ôé æä îåáï îãåò àñåøä áùáú îìàëú øùåú.

áäúàí ìëê ùäöååéí ìàãí ááøàùéú îëååðéí ìàðåùåú ëåìä, äúôéñä ùîìàëú äàãí î÷áéìä ìîìàëú ä' ááøéàú äòåìí, îåùøùú áúåãòä äàðåùéú. çå÷øéí âéìå ùáúøáåéåú øáåú, áðééï ëì áéú åëì òéø ðúôñ ëçæøä òì áøéàú äòåìí. äôøçú äùîîä äéà áøéàú äòåìí îúåê úåäå åáåäå22.

2. îùôè

ãøê ðåñôú ùáä àðçðå îÄãÌîéí ì÷á"ä åîùúìèéí òì äòåìí, äéà òì éãé îòøëú äîùôè. îúëåðåúéå ùì ä÷á"ä ùäåà ãï àú äòåìí, åìà áî÷øä ãééðéí ð÷øàéí áúåøä "àìäéí" (ùîåú ë"á, æ åòåã). àéï ÷éåí ìòåìí áìà ãéï23. òì éãé ðéîå÷éí àìå îåáï ìîä "ëì ãééï ùãï ãéï ìàîéúå àôéìå ùòä àçú ðòùä ùåúó ìä÷á"ä áîòùä áøàùéú" (ùáú é.)24.

òì ôé äàîåø, îöååú äîùôè ùééëåú ìúô÷éã äàãí ááøàùéú ôø÷ à'. ìôé âéùúðå îåáï îãåò àñåø ìäòðéù áùáú. äòðùä ùééëú ìãáøéí äîéåòãéí ìäòùåú áùùú éîé äùáåò. äøîá"í îåðä àôéìå ëìàå îéåçã àú àéñåø ðúéðú òåðùéí áùáú (îöååú ì"ú ùëá). åëê áîùðä úåøä îáéà äøîá"í àú äãéï:
"àéï òåðùéï áùáú. àó òì ôé ùäòåðù îöååú òùä, àéðä ãåçä ùáú. ëéöã? äøé ùðúçééá ááéú ãéï îì÷åú àå îéúä, àéï îì÷éï àåúå åàéï îîéúéï àåúå áùáú ùðàîø: 'ìà úáòøå àù áëì îÊùáÊúéëí áéåí äùáú'. æå àæäøä ìáéú ãéï ùìà éùøôå áùáú îé ùðúçééá ùøéôä, åäåà äãéï ìùàø òåðùéï" (ùáú ôë"ã, ä"æ).
áøîá"í áøåø, ùàó äì÷àä ëìåìä áìàå äæä. àôéìå òåðùéí ùàéï áäí àçã îì"è îìàëåú ùáú àñåøéí áùáú. äéøåùìîé (ñðäãøéï ô"ã ä"å) îáéï, ùìáéú ãéï àñåø àôéìå ìãåï áùáú:
"ø' ìà áùí ø' éðàé: îéëï ìáúé ãéðéï ùìà éäéå ãðéï áùáú. îàé èòîà? ðàîø ëàï 'áëì îÊùáÊúéëí', åðàîø ìäìï 'åäéå àìä ìëí ìçË÷ú îùôè ìãÊøÊúéëí áëì îåùáÊúéëí'. îä ìäìï ááéú ãéï äëúåá îãáø àó ëàï ááéú ãéï äëúåá îãáø".

3. éöéàú àãí îî÷åîå

äàãí îùúìè òì äòåìí âí òì éãé ëê ùäåà îîìà àåúå: "...åéàîø ìäí à-ìäéí ôøå åøáå åîÄìàå àú äàøõ åëáùËäÈ åøãå áãâú äéí..." (à' ëç). àðùé ãåø äôìâä ìà øöå ì÷ééí àú äöå äà-ìäé ùì îéìåé äàøõ, àìà äòãéôå ìäéùàø îøåëæéí áî÷åí àçã25. ëãé ùìîøåú øöåðí úâéò äàðåùåú ìéòãä, ä' äôéõ àåúí òì ôðé äòåìí: "åéäé ëì äàøõ ùôä àçú åãáøéí àçãéí... åéàîøå äáä ðáðä ìðå òéø åîâãì åøàùå áùîéí åðòùä ìðå ùí ôï ðôåõ òì ôðé ëì äàøõ... åéàîø ä' äï òí àçã åùôä àçú ìëËìí åæä äçÄìí ìòùåú åòúä ìà éáöø îäí ëì àùø éæîå ìòùåú... åéôõ ä' àÊúí îùí òì ôðé ëì äàøõ..." (áøàùéú é"à, à-ç).
ìàåø æä îåáï ìîä àñåø ìàãí ìöàú îî÷åîå áùáú åìäñúåáá òì ôðé äàøõ. åòééï áøîá"í, ùîåðä àéñåø úçåîéí ëìàå (ì"ú ùëà).

4. çñã åøçîéí

"àáà ùàåì àåîø: 'åàðåäå' - äåé ãåîä ìå. îä äåà çðåï åøçåí àó àúä äéä çðåï åøçåí" (ùáú ÷ìâ:),
"'àçøé ä' à-ìäéëí úìëå'. åëé àôùø ìå ìàãí ìäìê àçø ùëéðä?...àìà ìäìê àçø îéãåúéå ùì ä÷á"ä, îä äåà îìáéù òøåîéí... àó àúä äìáéù òøåîéí..."(ñåèä éã.).

äâîøà îîùéëä åîåñéôä áé÷åø çåìéí, ðéçåí àáìéí å÷áåøú îúéí ëîéãåú ùì ä' ùéù ìç÷åú26. îîàîøéí àìå øåàéí ùáòùééú çñã îÄãÌîéí ìä', åáëê î÷ééîéí àú úô÷éã äàãí ááøàùéú ôø÷ à'27.

çì÷ âãåì îäîöååú ùáéï àãí ìçáéøå ðëììåú áäâãøú çñã åùééëéí ìäÄãÌîåú ìä'. ùàø äãáøéí, ëâåï: ðæé÷éï, ùåîøéí, îò÷ä åëå' ÷ùåøéí ìáðééï çáøä åìòåìí îúå÷ï, åáëê âí äí ÷ùåøéí ìúô÷éã äàãí ááøàùéú ôø÷ à'.

æ. ôòåìåú áäï äàãí î÷ééí àú äúô÷éã äîúåàø áôø÷ á' - îåúøåú áùáú

éù îöååú ùá÷éåîï äàãí îâùéí àú úô÷éãå ùááøàùéú ôø÷ á', òì éãé ãîéåï áéï îöååú àìå ì÷øáðåú àå òì éãé äòîãúí àú äàãí îåì äùëéðä. ðöéâ øàùé ôø÷éí ìîùîòåú æå áëì îöååä ùøàéðå ùäéà ãåçä ùáú:
1. àøáòú äîéðéí
"ëì äðåèì ìåìá áàâãå åäãñ áòáåúå îòìä òìéå äëúåá ëàéìå áðä îæáç åä÷øéá òìéå ÷øáï" (ñåëä îä.).
áîàîøé "îçùáú ääìëä áîöååú çâ äñåëåú"28 äøàúé ùøòéåï ðèéìú àøáòú äîéðéí ëä÷øáú ÷øáï äåà î÷åø ìäøáä äìëåú, îúåëí :

à. îöååä äáàä áòáéøä - "àéï ãéï îöååä äáà áòáéøä àìà ìòðééï ÷øáï, ëòðééï ùëúåá: 'ùåðà âæì áòåìä', ùàéï ÷èéâåø ðòùä ñðéâåø. åãéï ìåìá ëãéï ÷øáï, ùàó äåà áà ìäøöåú, åëòéï ÷øáï äåà" (øáéðå ãåã ôñçéí ìä:). äáñéñ áâîøà ìùéèúå äåà, ùùðé äôñå÷éí ùäâîøà îáéàä ëî÷åø ìãéï îöååä äáà áòáéøä áìåìá, äí î÷øáðåú (ñåëä ëè:-ì.).

á.ðòðåòé àøáòú äîéðéí - äâîøà ìåîãú ääâãøä, èòí, åàåôé ùì ðòðåòé ìåìá îðòðåòé ÷øáðåú (ñåëä ìæ:-ìç.)

â.ùéòåø àøáòú äîéðéí - çåõ îäéñåã åîäñåáá ùì äîæáç, àøáòú äîéðéí äí äãáøéí äéçéãéí ùðîããéí ìäìëä áàîåú ùì ä' èôçéí åìà áùì å' (ñåëä ìá.).
ã.øáé îùúîù áîùç÷é îéìéí ì÷ùø àú àøáòú äîéðéí ì÷øáï: "àì ú÷øé äãø (ôøé òõ äãø) àìà äãéø, îä ãéø æä éù áå âãåìéí å÷èðéí úîéîéí åáòìé îåîéï, äëà ðîé éù áå âãåìéí å÷èðéí úîéîéí åáòìé îåîéí" (ñåëä ìä.). "úîéîéí åáòìé îåîéï" å"äãéø" îæëéøéí ÷øáðåú.

àøáòú äîéðéí ÷ùåøéí ìà ø÷ ì÷øáðåú àìà ìâï òãï òöîå. îöàðå áâîøà áéçñ ìàúøåâ (ìä.) åäãñ (ìá:): "èòí òöå åôøéå ùååä", úéàåø äîæëéø àú îöá äòåìí ìôðé çèà äàøõ29.

ìø' àáà îòëå (áøàùéú øáä è"å, ç), äôøé ùáå çèà àãí äøàùåï äéä àúøåâ, åìôé æä àåîø äøîá"ï (åé÷øà ë"â, î) ùîöååú àøáòú äîéðéí îú÷ðåú çèà æä.

2. ñåëä

"'ëé áñËëåú äåùáúé àú áðé éùøàì' - òððé ëáåã, ãáøé øáé àìéòæø" (ñåëä éà: åáñôøà îåáà áùí øáé ò÷éáà).
áîàîøé äð"ì òì çâ äñåëåú, äøàúé ãøê äìëåú ä÷ùåøåú ìñåëä àú îùîòåúä ëî÷åí âéìåé ùëéðä äî÷áéì ìäî÷ãù. ãåâîàåú îúåëå:

à. ùéòåø ñåëä - äâîøà ðåúðú ùðé î÷åøåú ìëê ùñåëä ùôçåúä îòùøä èôçéí ôñåìä: äøàùåï, îäòåáãä ùäùëéðä àó ôòí ìà éøãä ìîèä îòùøä èôçéí, åäùðé, îäëøåáéí ùäéå òùøä èôçéí îòì äàøåï (ùí ã:-ä.).
á. ãôðåú äñåëä - áéøåùìîé ìåîãéí îäôøåëú ùá÷åãù ä÷åãùéí, ùãôðåú äñåëä àéðï öøéëåú ìäéåú òùåéåú îâéãåìé ÷ø÷ò àå îãáøéí ùàéðí î÷áìéí èåîàä.
â. éùéáä áñåëä - ääìëä ùéùéáä áñåëä äéà âí áìéìåú ðìîãú îéùéáú àäøåï åáðéå áîùëï áéîé äîéìåàéí (ááìé îâ. åéøåùìîé ô"á ä"æ(.
ã. àëéìä áñåëä - ìøáé àìéòæø éù ãéï úùìåîéí òì àëéìä áñåëä, äìëä ùî÷áéìä ìãéï úùìåîéí òì ÷øáðåú. (ëæ: åòééï øù"é åøéèá"à ùí).
ä. öì - ìôé äøîá"ï (îìçîåú, àìôñ ñåëä é:) äî÷åø ìãéï ùñåëä öøéëä ìúú öì, äåà îòððé äëáåã ùì àçøéú äéîéí äîúåàøéí áéùòéä (ã', ä-å). äâîøà ìåîãú îùí âí äìëåú ä÷ùåøåú ìãôðåú (åòééï ñåëä á., å.).
å. çìåú ùí ùîéí - "ëùí ùçì ùí ùîééí òì äçâéâä, ëê çì ùí ùîééí òì äñåëä" (è.) - îëàï ìåîãú äâîøà ùòöé ñåëä àñåøéí ëì ùáòä.

åëîå ùøàéðå áîöååú àøáòú äîéðéí, äñåëä ÷ùåøä ìà ø÷ ìî÷ãù, àìà âí ìâï òãï. äî÷åø ìëê ùäñëê öøéê ìäéåú îâãåìé ÷ø÷ò åîãáøéí ùàéðí î÷áìéí èåîàä äåà îäôñå÷ "åàã éòìä îï äàøõ åäù÷ä àú ëì ôðé äàãîä" (áøàùéú á', å), äîãáø òì âï òãï (ñåëä éà:). äâãøåú àìå äåôëåú äñåëä ìäéåú, ëîå âï òãï, èáòéú.

3. îéìä

"ùäîéìä äåà ãåâîåú ÷øáï, ëî"ù áî"ø ô' àîåø ôë"æ åù"î àîøéðï áô"ã ãúòðéú ëå. äàéê ÷øáðå..."
äâø"à (éåøä ãòä øñ"ä, àåú î) îñáéø àú ääìëä ùäàá öøéê ìòîåã òì éã äîåäì áæîï îéìä, áãåîä ìîòîãåú áæîï ä÷øáú ÷øáï.
îãøùéí øáéí øåàéí îéìä ë÷øáï30. ðéúï ìøàåú áîòùä äîéìä ãîéåï ìîòùä ä÷øáä ùì ÷øáï, åáãí äîéìä àú ãí ä÷øáï, àáì îä î÷áéì ì÷øáï äð÷øá? åãàé ìà äòøìä, ùäéà "îéàåñ"! áúçéìú ôøùú äîéìä àåîø ä÷á"ä ìàáøäí: "äúäìê ìôðé åäéä úîéí" (áøàùéú é"æ, à). áäîùê äôøùä ëúåá, ùîùîòåúä ùì äáøéú äéà "ìäéåú ìê ìà-ìäéí" (ôñå÷ æ). îùîò îëàï ù÷øáï äîéìä äåà äàãí òöîå, ùòì éãé äñøú äòøìä äåôê ìäéåú "úîéí" åîñåø ìä'.

4. ùåôø

éãéãé àîðåï áæ÷ äøàä31 ùðéúï ìäáéï àú îùîòåúä ùì ú÷éòú ùåôø îäðàîø áçöåöøåú:
"åëé úáàå îìçîä áàøöëí òì äöø äöøø àúëí åäøòÊúí áçööøú åðæëøúí ìôðé ä' à-ìäéëí åðåùòúí îàåéáéëí. åáéåí ùîçúëí åáîåòãéëí åáøàùé çãùéëí åú÷òúí áçööøú òì òÊìÊúéëí åòì æáçé ùìîéëí åäéå ìëí ìæëøåï ìôðé à-ìäéëí àðé ä' à-ìäéëí" (áîãáø é', è-é).

äîåðçéí 'æëøåï' å'úøåòä' ùáôñå÷éí äîúàøéí ú÷éòåú ùì çöåöøåú, ðîöàéí âí áôñå÷éí äîúàøéí àú ú÷éòåú øàù äùðä. ú÷éòåú äçöåöøåú ÷ééîåú áëì øàù çåãù, àê ì"çåãù äùáéòé" éù ÷ãåùä îéåçãú, åìà ø÷ ùéù ú÷éòåú áå áéåí, àìà àåôé äéåí äåà "éåí úøåòä".

ú÷éòåú äçöåöøåú äï çì÷ îîòøëú ä÷øáï, "åú÷òúí áçöÊöøú òì òÊìÊúéëí åòì æáçé ùìîéëí", åàëï âí áøàù äùðä éù ìøàåú àú äùåôø ë÷ùåø ì÷øáðåú äéåí32.

øîú ä÷éøáä áéï äàãí ìä' òì éãé ùåôø áàä ìéãé áéèåé áñåâééä äáàä:
"òåìà àîø: äééðå èòîà ãøáðï (ùùåôø îôøä ôñåì) ëãøá çñãà, ãàîø øá çñãà: îôðé îä àéï ëäï âãåì ðëðñ ááâãé æäá ìôðé åìôðéí ìòáåã òáåãä? ìôé ùàéï ÷èéâåø ðòùä ñðéâåø (ùîæëéø àú òâì äæäá)... åäà àéëà áâãé æäá? îáçåõ, îáôðéí ÷à àîøéðï. ùåôø ðîé îáçåõ äåà! ëéåï ãìæëøåï äåà - ëáôðéí ãîé" (øàù äùðä ëå.).
ééúëï ùäñéáä ìëê ùä÷øáï äéðå úðàé ìæéëøåï ìôðé ä' äéà îùåí ùòì éãé ä÷øáï éù äúâìåú ä'33, åàëï æäå ää÷ùø äàéãéàìé ìäú÷ùøåú àéúå, áãøâä ùì "ëáôðéí"34.
äáðú äùåôø ëçì÷ îîòøëú ä÷øáðåú ÷ééîú âí áçæ"ì. ìôé äéøåùìîé, òùøú äôñå÷éí ááøëú äùåôøåú äí ëðâã òùø áäîåú ùîáéàéí ë÷øáï îåñó áøàù äùðä: "é' ùåôøåú ëðâã æ' ëáùéí ôø åàéì åùòéø" (øàù äùðä ô"ã ä"æ). ëîå ëï äéøåùìîé ñåáø ùúå÷òéí áùåôø ãåå÷à áîåñó, îùåí ùòé÷ø îöååú äéåí áîåñó:
"àîø øá àçà áø ôôà ÷åîé ø' æòéøà: ùðééà äéà (ùåðä ú÷éòú ùåôø îäìì), ùîöååú äéåí áîåñó. àîø øá úçìéôä ÷éñøééà: ÷øééà àîø ëï (ðéúï ììîåã æàú îäôñå÷) 'éåí úøåòä... åòùéúí...' " (ùí ä"ç)35.

äéøåùìîé ìåîã ùú÷éòú ùåôø ãåçä ùáú áî÷ãù îãàåøééúà, âí îä÷ùø áéï ùåôøåú ì÷øáðåú: "úðé ø' ùîòåï áï éåçàé: 'åä÷øáúí' - áî÷åí ùä÷øáðåú ÷øéáéï" (ùí ä"à).
àçøé çåøáï äî÷ãù àéï ÷øáðåú, åöøéëéí ìîöåà úçìéôéí ì÷øáï:
úôéìä áî÷åí ÷øáï: äøá ñåìåáééö'é÷ äöáéò áî÷åîåú øáéí òì ÷ùø áéï ùåôø ìúôéìä - "úôéìä áî÷åí úîéãéï". ääîøä ùì ÷øáï áúôéìä ðøîæä âí áî÷åøåú îäéøåùìîé ùøàéðå ìòéì36.

ò÷éãú éöç÷ áî÷åí ä÷øáï: áæîï äî÷ãù ú÷òå áùåôø ùì éòì37, åàçøé çåøáï äî÷ãù áùì àéì. åàåîøú äâîøà:
"ìîä úå÷òéï áùåôø ùì àéì? àîø ä÷ãåù áøåê äåà: ú÷òå ìôðé áùåôø ùì àéì ëãé ùàæëåø ìëí ò÷éãú éöç÷ áï àáøäí, åîòìä òìéëí ëàéìå ò÷ãúí òöîëí ìôðé" (øàù äùðä èæ.).

ääîøä áéï éòì ìàéì âåøîú ùáúåê äçôöà ùì äùåôø òöîå, ðéúï ìîöåà àú ä÷øáï "äàáåã", ëéåï ùäò÷éãä äéà àá äèéôåñ ùì ä÷øáðåú. åëîå ùáò÷éãä äî÷åøéú ìà ä÷øéáå àú éöç÷ îîù, àìà ä÷øéáå úçúéå àéì, ëê áùçæåø äò÷éãä, ì÷éçú çì÷ ùì äàéì úçú äàãí ðçùáú ëàéìå ùäàãí òöîå ðò÷ã.
îéìä áî÷åí ÷øáï: "ùîòúé ùäâàåï äøá îäø"ø ôéååéù î÷øà÷à æ"ì äéä îì áøàù äùðä åìà ÷éðç ôéå àçø äîéìä, àìà áôä äîìåëìê áãí îéìä ú÷ò áùåôø ìòøá îöååä îéìä áùåôø" (è"æ àå"ç ú÷ô"ã, á). àí ðáéï îéìä ë÷øáï, îðäâ æä î÷ùø áéï ùåôø ì÷øáï38.

5. ÷éãåù äçåãù

"ëì äîáøê òì äçåãù ëàéìå î÷áì ôðé ùëéðä. ëúéá äëà: 'äçãù äæä' åëúéá äúí: 'æä àìé åàðåäå'. úðà ãáé øáé éùîòàì: àéìîìà (ìà) æëå éùøàì àìà ìä÷áéì ôðé àáéäï ùáùîéí ëì çãù åçãù ãééí" (ñðäãøéï îá.).
ééúëï ùçì÷ îçùéáåú ÷éãåù äçåãù ãåå÷à òì ôé øàééä åìà òì ôé çùáåï, äéà äôï ùì ÷áìú ôðé ùëéðä. ëàï àó çëîéí îåãéí ìøáé àìéòæø ùãåçä ùáú, ëéåï ùàé àôùø ì÷ãù îáòåã éåí.

6. îöä

äøá áøåéàø áñôøå "ôø÷é îåòãåú" îáéà äåëçåú, "ùîöååú äçåáä ùì àëéìä îöä... àéððä àìà äìëä ùì ÷øáï ä' " (òî' 130). äåëçåúéå îáåññåú òì ìùåï äôñå÷éí åòì äìëåú îöä (òééï ùí áòî' 131-127)39.

7-8. öéöéú åîæåæä

"àîø øáé éåçðï: ìà ìëì àîø ø' àìéòæø îëùéøé îöååä ãåçéï àú äùáú... àîø øá àãà áø àäáä: ìîòåèé öéöéú ìèìéúå åîæåæä ìôúçå. úðéà ðîé äëé: åùååéï ùàí öééõ èìéúå åòùä îæåæä ìôúçå ùäåà çééá" (ùáú ÷ìà.).

ìôé âéùúðå ñáøú äçéìå÷ îåáðú. öéöéú åîæåæä àéðï îöååú ùîáéàåú àåúðå ìòîéãä ìôðé ä', àìà ãáøéí ùçùéáåúí äéà ìäæëéø ìòöîðå àú ä÷á"ä åîöååúéå. àåìí áâîøà ùí, øá ðçîï áùí øá éöç÷ ðåúï èòí àçø ìäñáéø àú äçéìå÷ áéï öéöéú åîæåæä ìáéï îöååú äãåçåú ùáú - "äåàéì åáéãå ìäô÷éøï". îùîò ùàìîìà çéìå÷ æä, âí öéöéú åîæåæä äéå ãåçåú ùáú40. ðéúï ìäñáéø ùéèä æå áëê ùâí áîöååú àìå àôùø ìîöåà ôðéí ùì òîéãä ìôðé ä'.

à. ...'åøàéúí àåúå' - îâéã ùëì äî÷ééí îöååú öéöéú ëàéìå î÷áì ôðé ùëéðä" (éøåùìîé áøëåú ô"à ä"á; ñôøé ùìç è"å, ìè).
á.éò÷á îìâøåí41 îöééï ùöéöéú î÷áéìä ìáâãé ëäåðä. ùðéäí òùåééí îëìàéí åîúëìú, åáìáéùúí éù ìéùøàì ÷éåí ùì "îîìëú ëäðéí åâåé ÷åãù". ìàåø æä îöååú öéöéú ùééëú ìîöååú ä÷ùåøåú ìòáåãú ëäðéí. øàéðå ìòéì ùáâãé ëäåðä ÷ùåøéí ìáâãé àãí áâï òãï. äîùåìù ùì âï òãï - î÷ãù - îöååú, ðñâø ùåá.
â.áøùéîú äîöååú ùéù áäï äéãåø îöååä, ëìåìä öéöéú òí ùåôø, ìåìá åñåëä, åîúåàøú ëîöååä ùùééëú ìòîéãä ìôðé ä':
"ãúðéà 'æä àìé åàðåäå' - äúðàä ìôðéå áîöååú. òùä ìôðéå ñåëä ðàä, ìåìá ðàä, ùåôø ðàä, öéöéú ðàä..." (ùáú ÷ìâ:)42.
ã.îæåæä - "...òáã áø ðù áéúà, å÷åãùà áøéê äåà àîø ìéä, ëúåá ùîé, åùåé ìôúçê, åàú ùøé ìâå áéúà, åàðà àåúéá ìáø áôúçê ìðèøà ìê" (æåäø ôøùú áà ñòéó ôà áñåìí). ëúåöàä î÷éåí îöååú îæåæä, ä÷á"ä éåùá áôúç äáéú. äåôòú ä÷á"ä äîåãâùú ááøàùéú á' îåâùîú áòåìí.

ç. îñ÷ðä

äöòðå ëàï ãøê ìîééï îöååú, ãøê äøåàä àú äîöååú ë÷éåí ùì îèøú äàãí áòåìí: éù îöååú ùáäï î÷ééîéí àú úô÷éã äàãí äîåâãø ááøàùéú ôø÷ à'. áîöååú àìå äàãí îâùéí àú öìí à-ìäéí ùáå, åãøëï îÄãÌÈîä ìä÷á"ä åîùúìè òì äòåìí. åéù îöååú ùáäï î÷ééîéí àú úô÷éã äàãí äîåâãø ááøàùéú ôø÷ á'43. áîöååú àìå äàãí òåîã îåì áåøàå åî÷ùø àú òöîå àìéå44.

äùáú äà-ìäéú äéà ùáéúä îáøéàú äòåìí. îúá÷ù îëê, ùäùáú äàðåùéú äéà ùáéúä îîìàëåú äàãí äî÷áéìåú ìîìàëú ä' ááøéàú äòåìí. åàëï, àéñåø îìàëåú ùáú ùééê á÷éåí ùì úô÷éãé äàãí ááøàùéú ôø÷ à'. ìòåîú æàú, äàãí äî÷ééí àú úô÷éãé ôø÷ á' àéðå îçìì ùáú, àìà îîìà àåúä áúåëï øåçðé.

***

úåãúé ìàùúé îéëì ùòæøä ìé áðéñåç äãáøéí.

1 åòééï éøåùìîé éåîà ô"ã ä"å:
"àîø ø' àìòæø: äàéáøéï åäôãøéï ùìà ðúàëìå îáòøá òåùä àåúï îãåøä åùåøôï áôðé òöîï åãåçéï òìéäï... áòà ÷åîé øáé æòéøä: ãáø ùàéðå îòëá ãåçä? àîø ìéä òãé äçåãù äøé àéðï îòëáéï åãåçéï".

2 äî÷åøåú äîòéãéí ùàéñåø òùééú îìàëä áùáú àéðå ø÷ úåöàä îöéååé ä' ìà ìòùåú áä îìàëä, àìà âí îùåí ùìùáú éù îòîã àåáéé÷èéáé ùëì îìàëä äðòùéú áä ðçùáú ìçìåì ùáú, î÷ùéí òì ëì ðéñéåï ìôúåø áòéä æå. ìãåâîä, òì àó ùâåééí ìà ø÷ ùàéðí îöååéí ìùîåø ùáú, àìà àñåø ìäí ìùîåø, áëì æàú ëùäí òåùéí îìàëä áùáú, ôòåìúéäí ðçùáåú ëçéìåì äùáú. òééï áøëåú ðá:, "áùìîà ðø (àéï îáøëéï áäáãìä òì ðø ùì âåé) îùåí ãìà ùáú". ôøù"é: "îîìàëú òáéøä ùäòåáã ëåëáéí òåùä îìàëä ìàåøå, åúðéà ì÷îï: àåø ùìà ùáú àéï îáøëéï òìéå äåàéì åðòáãä áå òáéøä".

äîòîã äàåáéé÷èéáé ùì ùáú äåà úåöàä îëê, ùááøéàú äòåìí ä÷á"ä äòðé÷ ìéåí æä îòîã îéåçã, áëê ùáÌÅøëå å÷Äãùå. äåà âí ÷ùåø ìîä ùàðå îåöàéí áäøáä î÷åøåú, ù÷ãåùú äæîï áùáú î÷áéìä ì÷ãåùú äî÷åí. òééï áîàîøé "ùìù ùáúåú äï áòåìí" áå äøçáúé áðåùà æä ("îñôøà ìñééôà" 1990).

3 òééï ùééøé ÷øáï áéøåùìîé úçéìú ôø÷ é"è.

4 òééï áîàîøå ùì áøåê ÷õ, îâãéí é', "áéã çæ÷ä - ùúééí", òîåã 12:
áôø÷ á'... éåöø äòåìí îåôéò åîúâìä áå úîéã. äáéèåééí äîúàøéí àú äéöéøä îåøéí òì ôòéìåú îåçùéú ëáéëåì ùì ä÷á"ä áòåìí... 'åéöà... åéôç' (æ), 'åéèò... åéöîç' (ç-è) 'åé÷ç... àú äàãí åéðÄçäå' (èå), 'åé÷ç... åéñâø áùø... åéáï àú äöìò... åéáàä' (ëà-ëá). åáäîùê ôøùú âï òãï îôåøùú äúâìåú ä' áòåìí: 'ä' à-ìäéí îúäìê áâï' (â', ç)... òìéå (òì äàãí) ìäøàåú ëðéòúå áôðé ä' åì÷áì îøåúå: 'åéöå ä' à-ìäéí òì äàãí' (á', èæ) ëàï ìà ðáøà äàãí ëé àí ìäúòðâ òì ä', åìùáåò îèåáå".

5 úéàåø ùì çééí ëàìä ðîöà áëúáé äøá ÷å÷:
"öøéê ìäøàåú àéê ðëðñéí àì äèø÷ìéï - ãøê äùòø. äùòø äåà äà-ìäåú äîúâìä áòåìí, áòåìí áëì éôéå åäãøå, áëì øåç åðùîä, áëì çé åøîù, áëì öîç åôøç, áëì âåé åîîìëä, áéí åâìéå, áùôøéøé ùç÷ åáäãøú äîàåøåú, áëùøåðåú ëì ùéç, áøòéåðåú ëì ñåôø, áãîéåðåú ëì îùåøø åáäâéåðåú ëì çåùá, áäøâùú ëì îøâéù åáñòøú âáåøä ùì ëì âéáåø" (àåøåú òî' ÷éè).

6 ä' áøà òåìí åðúðå ìðå ìîùëï. äîùëï äåà úâåáúéðå àìéå: àðå òåùéí ìä' 'òåìí' ìùëåï áå.

7 ôø÷é îåòãåú ùí.

8 äñáø æä ì÷ùø äøòéåðé áéï îìàëú äîùëï åîìàëú ùáú äåôéò ëáø áëîä î÷åîåú. ëåìí îáåññéí òì ääðçä, ùìéîåã îìàëú ùáú îäîùëï îöáéò òì ÷ùø îäåúé áéðéäí. äðçä æå àéððä éëåìä ìäùàø ììà áãé÷ä. á"îçìå÷ú äúìîåãéí áúô÷éãé äìéîåã îäîùëï áäâãøú îìàëú ùáú" (òìåï ùáåú 132, 133) äöòúé, ùìéøåùìîé éù ãøê àçøú ì÷ùåø îìàëú ùáú ìîùëï. ëîòè ëì äî÷åîåú ùáäí îåáàú áúåøä äîéìä 'îìàëä', áä÷ùø ùîîðå ðéúï ìòîåã òì îä ùëìåì áúåëä, äí áúéàåøé äîùëï. ðåñó ìëê îöàðå àøáòä î÷åîåú ä÷åáòéí ëé ëì îìàëä ðòùéú áîùëï. ðøàä àí ëï, ëé äáðú öå "ìà úòùä ëì îìàëä" áùáú, éëåìä ìäñúîê òì ôùåèå ùì î÷øà åìäñúîê òì îìàëåú äîùëï, áìé ùéäéä ÷ùø îäåúé áéðéäí.

àîðí ìùéèú äááìé, äìåîã ùäîùëï äåà îîù ùåøù äàéñåø, ÷ééí ÷ùø îäåúé: àåôé àéñåø îìàëú ùáú äåà ìà ìòùåú ôòåìä ëòéï îä ùäéä áîùëï. åìëï, ìùéèúå ðîöà ôòåìåú ùàéðï îåâãøåú ëîìàëåú áîåáðï äëììé, åáëì æàú çééáéï òìéäï îùåí ùðòùå áîùëï. äááìé ìåîã ìà ø÷ àú øùéîú äîìàëåú îäîùëï, àìà âí àú ëì äôøèéí áäâãøú ëì àçú îäï (òééï ùí).

9 øù"é çâéâä é: ã"ä "îìàëú îçùáú".
10 "Sanctuary Symbolism in the Garden of Eden Story", Proceeding of the World Congress of
Jewish Studies 1985 pages 19 - 25.
îñ÷ðúå ùì ååéðäí äéà ù- "The garden of Eden is... an archetypal that is a place where God Dwells and where Man Should worship him".
11 áâï òãï äëøåáéí ùåîøéí òì ãøê òõ äçééí. áî÷ãù äëøåáéí òåîãéí òì äàøåï, ùáúåëå äúåøä ð÷øàú òõ çééí.
12 îäùååàä æå îåáðéí ãáøé øù"é ùí - "àèééì òîëí áâï òãï".
13 ëê ùåàì äøá àøéä ÷ôìï á"îé òãï" òî' 31-30.
14 òééï áîéåçã áúéàåø áôñå÷ éá. äòéøå ìé òì ôñå÷ æä áùí äøá éò÷á îãï. åòééï áéøåùìîé ù÷ìéí ô"å ä"á, ùí îéí éåöàéí îäî÷ãù ìàøáòä éîéí, ãáø äîæëéø àú àøáòú äðäøåú äéåöàéí îâï òãï.
15 òééï áîãøùéí òì ôñå÷éí àìå. ìãåâîä: áøàùéú øáä è"æ, ä; ë"à, ç; ùä"ù øáä ä', à; åáî÷åøåú ùäåáàå òì éãé áøîï.

16 à.éù ùäâéòå ì÷ùø áéï âï òãï ìî÷ãù ø÷ òì éãé äîùîòåéåú äãåîåú ììà äëøú ääùååàåú äìùåðéåú. òééï "Patterns in Comparative Religion" îéøñé àìéàãé, òîåãéí 408-367.
á. éù ù÷ùøå áéï äñåâéí äùåðéí ùì èåîàä ìçèàå ùì àãí áâï òãï, åàëï îåáï ìîä éù ä÷ôãä òì èäøä áî÷ãù. òééï äøá àøéä ÷ôìï "áîé òãï" òî' 36-34.

17 îøòéåï æä òåìä ùäòåáãä ùéù ôòåìä åúåöàä ùì îìàëä áùáú àéðä âåøîú úîéã ìàéñåø, ùëï öøéëéí ìøàåú âí àú ää÷ùø åàú äîèøä ùì äîìàëä. ðéúï ìøàåú æàú âí áãáøé øáé ùîòåï, ùîìàëä ùàéðä öøéëä ìâåôä - ôèåø. ìãåâîä: çåôø âåîà áùáú åàéðå öøéê àìà ìòôøä ôèåø (çâéâä é.). éù ëàï ôòåìä ùì îìàëä (äçôéøä) åúåöàä (äâåîà), àáì îùåí ùàéï öåøê áâåîà - àéðå çééá.

18 à. ááøàùéú ôø÷ á' àéï áëìì äôøãä áéï éîéí àå æîðéí ùåðéí. åãàé ìà ùééê ìåîø ùàãí äôñé÷ "ìòáãä åìùîøä" ôòí áùáåò. "ìòáãä åìùîøä" îúåàø ùí ëîöáå äúîéãé ùì äàãí.
á. ä'îìàëä' ùì áøàùéú ôø÷ à' îôøéãä áéï äàãí åäòåìí: á÷éåí ùì "åëáùËäÈ (äàøõ) åøãå áãâú äéí åáòåó äùîéí åáëì çéä äøÊîÆùÒÆú òì äàøõ", äàãí äåôê ìäéåú äùåìè, åäòåìí -äðùìè. äàãí äñåáéé÷è, äòåìí - äàåáéé÷è. äôñ÷ú îìàëä áùáú îàôùøú ìàãí ìäâéò ìäøîåðéä åîðåçä áéçñ ìòåìí. ä'òáåãä' áâï òãï àéðä îôøéãä àú äàãí îï äòåìí àìà îçáøú àåúå àìéå. îùåí ëê ä'òáåãä' ùì âï òãï àéðä îðåâãú ìùáú, àìà áàåôï à÷èéáé î÷ééîú àú îâîúä.

19 àéï ëååðúé ìåîø ùâéùú çæ"ì ìîöååú ðòåöä áäáðúí ùì äôø÷éí à' å-á' ááøàùéú. àìà ùâéùú äî÷øà ìúô÷éãé äàãí áòåìí äéà áñéñéú îàåã, ëê ùîîéìà îåöàéí àåúä âí áçæ"ì.
20 òééï áúåøä ùìîä ëøê è"æ òî' øîá - øîè, òì ääéáèéí ääìëúééí ùì îìàëú øùåú ë"îöååä".

21 òåìä îäîëéìúà ãøùá"é, ùéù îñâøú ùìîä ùì ùáòú éîéí áãîéåï ìä'. ìàåø æä éù ìúú äñáø ìòåã äìëä áîëéìúà ãøùá"é òì àåúå ôñå÷ "'ùùú éîéí úòáåã åòùéú ëì îìàëúê' - æå äéà ùáéú ùîàé àåîøéï àéï ùåøéï ãéå åñîðéï åëøùéðéï àìà ëãé ùéùøå îáòåã éåí... ùáéú ùîàé àåîøéí: 'ùùú éîéí úòáÊã åòùéú ëì îìàëúê' - ùúäà îìàëúê âîåøä îòøá ùáú" (òî' 149).
ðéúï ìôøù àú ëååðúí, ùëãé ùäùáåò éãîä ìùáåò ùì ä', ìà îñôé÷ ìòùåú ùùú éîéí ùì îìàëä åàçã ùì ùáú, àìà ùäùáú öøéëä ìáåà àçøé âîø "ëì îìàëúê", ëîå ùùáú ä' áàä ø÷ àçøé ùäåà âîø àú "ëì îìàëúå" (áøàùéú á', â). ùáú äéà çì÷ áìúé ðôøã îîòøëú äùáåò.
22 îéøñé àìéàãé á- "Patterns in Comparative Religion"òî' 385-367, åá- "The Myth of the Eternal Return" òî' 21-3.
23 òééï èåø çåùï îùôè ñéîï à'.
24 òééï áùáú ÷éè: "ëì äîúôìì áò"ù åàåîø 'åéëåìå', îòìä òìéå äëúåá ëàéìå ðòùä ùåúó ìä÷á"ä áîòùä áøàùéú". ääùååàä áéðéäí îåáðú ìàåø îä ùëúáðå áå. åòééï áîàîøå ùì éãéãé àîðåï áæ÷ áâìéåï æä.
25 òééï øîá"ï áøàùéú à', ëç.
26 ãåãé âåùï äòéø ìé, ùåãàé àéï ìøàåú àú òöí ääéãîåú ìà-ìäéí ëúëìéú. öøéëéí âí ìäëéø áçùéáåú úåëï ääéãîåú.
27 îøãëé äëäï áîàîøå "áî÷åí ÷øáðåú áæîï äæä" (ñéðé ðá), îáéà î÷åøåú äîùååéí âîéìú çñãéí ì÷øáðåú. åàëï áîöååä æàú ÷ééîéí ùðé äôðéí.
28 òìåï ùáåú 142 å145-. åòééï ùí áðéúåç ùìí ùì ëì àçã îäð÷åãåú ùäåáàå áäîùê.
29 òééï áøàùéú øáä ä', è åøù"é áøàùéú à', éà, åòééï áî÷áéìåú ìááìé áéøåùìîé (ñåëä ô"â ä"ä) åáñôøà (àîåø è"æ, ã).
30 òééï àåöø äáøéú ëøê à'. åòåã òééï áùì"ä áîñëú çåìéï (ñòéó îå), ùîáéà òåã î÷åøåú îçæ"ì ìøòéåï æä, åòì éãå îñáéø òåã ëîä ôøèéí îäìëåú îéìä. äùååàú îéìä ì÷øáï éëåìä ìäôéõ àåø òì îùîòåú ä÷ùøéí äéãåòéí áéï îéìä ì÷øáï ôñç, ëâåï äòåáãä ùàìå ùúé îöååú äòùä äéçéãåú ùòì áéèåìí éù òåðù ëøú åëå' (òééï ëøéúåú è. åøù"é ùí ã"ä "áãîéê").
31 "øàù äùðä áî÷øà åáçæ"ì", ãó ÷ùø 301.
32 òééï âãìéä àìåï, "îç÷øéí áúåìãåú éùøàì" ëøê à' òî' 111-106, ùîáéà òãåú îôéìåï ùùåôø ÷ùåø ì÷øáðåú äéåí. ùí âí îåáàéí ùðé äî÷åøåú îäéøåùìîé ùäáàúé áäîùê. åòééï òåã îàîø ùì éöç÷ áøðã "áçöåöøåú å÷åì ùåôø - äøéòå ìôðé äîìê ä' ", ãó ÷ùø 300, ùîáéà î÷åøåú áäí ÷éùøå çæ"ì ùåôø ìôøùú äçöåöøåú, åîñáéø ëîä òðééðéí áîöååú ùåôø òì éãé ÷éùåøå ì÷øáï.
33 òééï ìãåâîä åé÷øà è', ëâ-ëã.
34 åëï áøëú ëäðéí, ùí äëøçé ùäáøëä úäéä ÷ùåøä ìäáàú ä÷øáï (ñåèä ìç:).
35 äîùê äôñå÷ - "...òÊìä ìøéç ðéçç ìä' ôø áï á÷ø àçã àéì àçã ëáùéí áðé ùðä ùáòä úîéîí", ãäééðå é' ÷øáðåú äéåí ùì øàù äùðä ùîäí äéøåùìîé ìòéì ìîã àîéøú é' ôñå÷é ùåôøåú.

36 åáî÷áéì, ëîå ùáøëú ëäðéí áî÷ãù öøéëä ìäéåú ÷ùåøä ì÷øáï, ëê âí áøëú ëäðéí ùì úôéìä: "ëì ëäï ùàéðå òåìä áòáåãä (áøëú øöä) ùåá àéðå òåìä" (ñåèä ìç:).
37 òééï ëúáé øîá"ï ëøê à' òî' øìà, òì ôé äîùðä áøàù äùðä ëå: .
38 òééï øéèá"à ñåëä ìà: (áùí úåñôåú) "ãìà àîøéðï îöååä äáàä áòáéøä àìà áãáø ùäåà áà ìøöåú, ëâåï ÷øáï, ùåôø åìåìá åëéåöà áäí".
39 áðåñó ì÷ùø äñôöéôé ùì ëì äîöååú äðæëøåú ìòéì òí ä÷øáðåú àå òí áéàä ìôðé ä', ÷ééí âí ÷ùø ëììé, ùäøé äøâìéí ÷ùåøéí ìáéú äî÷ãù åìùîçä ìôðé ä'. åòééï áîàîøå ùì áøåê ÷õ, "èåá ä' áàøõ çééí", òìåï ùáåú 107, ùî÷ùø àú äøâìéí ìâï òãï.

40 åáéøåùìîé úçéìú ôø÷ é"è: "àîø ø' ùîåàì áø øá éöç÷: áëì äãáøéí çìå÷ ø' àìéòæø". îéìéí àìå ðùîèå áøåá äãôåñéí (òééï éøåùìîé ëôùåèå ùí). ìôé æä ééúëï ùø' àìéòæø ñåáø ùîëùéøé öéöéú åîæåæä ãåçéí ùáú, âí ìîñ÷ðä.
41 äùìîåú ìñôø áîãáø ùì JPS òî' 414-410.
42 øàåé ìöééï ùìòéì øàéðå ùéù ùéèä àçøú áâîøà áùáú ùí áôéøåù "æä àìé åàðåäå". äùéèä ÷éùøä àú "æä àìé åàðåäå" ì÷èâåøéä äøàùåðä áñéååâ äîöååú: "àáà ùàåì àåîø: 'åàðåäå' äåé ãåîä ìå. îä äåà çðåï åøçåí àó àúä äéä çðåï åøçåí".
43 ãåâîàåú ðåñôåú ùì îöååú ä÷ùåøåú ì÷øáðåú ðîöàåú áîàîøå ùì îøãëé äëäï, äîåæëø áäòøä 27. åòééï òåã áîàîøå ùì äøá àáøäí ååìôéù ðèåòéí à' òî' 39, "ùé÷åìéí ñôøåúééí áòøéëú äîùðä åîùîòåéåúéäí". òééï áî÷åøåú ùäåà îáéà, åáòé÷ø áãéñøèöéä ùì ðôúìé âåìãùèééï òì äâäåú çæ"ì òì òáåãú áéú äî÷ãù.
44 áúåê ùúé ä÷èâåøéåú éù äøáä øîåú ùì ãîéåï áéï ëì ãáø ìáéï àá äèéôåñ ùìå. ééúëï ùáîöååä àçú éäéå ôðéí ùì ùúé ä÷èâåøéåú.